Bu yazımızda, Klinik Psikolog Betül Akarçay sizler için Şema Terapi’yi ve 5 şema alanını anlatıyor.
Şema Terapi Nedir?
Tekrar eden yaşam döngülerinin, ilişkisel problemlerin ve kişilik bozukluklarının tedavisinde önemli yere sahip olan bir yaklaşım biçimidir. Şema Terapi birçok farklı ekolü bir araya getiren bütüncül bir çalışma içerir. Terapiye sizi yönelten güncel problemlerinizin gelişim sürecini anlamaya çalışır.
Her insanın,
- güvende olma,
- kabul görme,
- istikrar,
- bakım,
- özerklik,
- kimlik algısı,
- duyguları ve ihtiyaçları ifade etmeye yönelik özgürlük,
- kendiliğindenlik gibi temel duygusal ve fiziksel evrensel ihtiyaçları vardır.
Duygusal ihtiyaçlarımız var olduğumuz andan itibaren doyurulmayı bekler. Özellikle, çocukluk ve ergenlik çağında bu ihtiyaçlar en güçlü halindedir.
Erken dönemde bakım veren kişilerle veya önemli ötekilerle olumsuz örseleyici deneyimler yaşanması veya temel ihtiyaçların karşılanmaması sonucunda erken dönem uyumsuz şemalar oluşur. En önemlisi, bu şemaların etkileri yetişkinlikte de devam eder. Erken dönem uyum bozucu şemalar yaşam boyu tekrar eden, bireyin kendisine ve çevresine yönelik algısını olumsuz yönde etkileyen işlevsiz örüntülerdir.
Şema Alanları Nelerdir?
Literatürde ihtiyaçlar 5 şema alanına ayrılmıştır. Bilinen 18 erken dönem uyumsuz şema bu alanlar altında sınıflandırılmıştır.
1-Ayrılma ve Reddedilme Şema Alanı:
Öncelikle, bu alan
- güvenlik,
- empati,
- kabul,
- bakım,
- istikrar,
- duyguların paylaşılması,
- sevgi ve saygı görme gibi temel fiziksel ve duygusal ihtiyaçların karşılanmaması ile ilişkili bulunmuş şemaları içermektedir.
Bu kişilerin yetiştikleri ailenin tipik özelliği soğuk, kısıtlayıcı, belirsiz ve yalnız bırakan bir ortam sunuyor olmasıdır.
2-Zedelenmiş Özerklik Şema Alanı:
Bu alan genellikle kişinin ayrışma bireyselleşme ihtiyacının karşılanmaması veya desteklenmemesi ile ilgilidir. Bu alandaki şemalar genellikle çocuğun özgüven gelişiminin desteklenmediği ve özgüveninin kırıldığı, aşırı korumacı ve çocuğun kendi bireyselliğini ortaya koymasına engel olunan ortamlarda oluşmuştur.
3-Zedelenmiş Sınırlar Şema Alanı:
Bu alan genellikle başkalarına karşı sorumluluklarını yerine getirme, uzun süreli hedeflere odaklanma ile ilişkilidir. Bu alanın kapsadığı şemalara sahip kişiler genellikle diğerlerinin haklarına ve sınırlarına saygı duyulan ilişkiler kurma, hedef belirleme, belirlenen planlara uyma, disiplin sürdürme, iş birliği kurmak ve sorumluluk alma konusunda zorluk yaşarlar. Bu kişilerin yetiştiği ortamda genellikle fazla müsamaha gösterilmiş ve sınır koyulmamıştır.
4-Başkaları Yönelimlilik Şema Alanı:
Bu alanda bulunan şemalarda genellikle kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atıp diğerlerinin ihtiyaçlarını doyurmaya odaklanma ile ilişkilidir. Diğerlerine yönelik bu ilginin temel nedeni sevgi ve kabul görme, aidiyet hissi veya olumsuz sonuçlar ile karşılaşmaktan kaçınma olabilir. Bu alandaki kişiler genellikle kendi ihtiyaçlarını fark etmek konusunda zorlanırlar veya ihtiyaçlarını bastırırlar. Genellikle koşullu kabul ve sevgi ortamında yetişmiş kişiler istediği ilgi ve sevgiyi görmek için kendi ihtiyaçlarını arka plana atıp/bastırıp diğerlerinin ihtiyaçlarını öncelemeyi pratik etmişlerdir.
5-Aşırı Tetikte Olma ve Baskılama Şema Alanı:
Bu alandaki şemalar kişilerin kendiliğindenlik ihtiyacının karşılanmaması ile oluşur. Bu kişiler spontane davranmaktan ve hislerini açığa vurmaktan kaçınırlar. Kendi mutluluklarını, ifade etme ihtiyaçlarını, rahatlama ve yakın ilişki kurma haklarını değil ahlaklı ve kurallara bağlı davranmayı öncelerler. Bu alandaki şemalara sahip kişilerin yetiştikleri ortam genellikle talepkar, cezalandırıcı ve acımasız bir ortamdır. Bu kişilerin hayatlarında görevler ve yerine getirilmesi sorumluluklar konusunda aşırı vurgu vardır ancak oyun ve gevşemeye yer yoktur. Bu kişiler genellikle hatadan kaçınarak mükemmel olmak için çabalarlar. Daima dikkatli olmadıkları durumlarda her şeyin kötüye gidip dağılacağı endişesi ve karamsarlığı vardır.
Yaşamınızda sizin için belirgin olarak tekrar eden temalar, duygular ve deneyimler erken dönemde karşılanmamış ihtiyacınıza işaret etmektedir. Şemalara ve ihtiyaçlara yönelik farkındalık geliştirip bunun üstüne çalışmak için okunabilecek kitap önerisi:
Hayatı Yeniden Keşfedin / Jeffrey E. Young ve Janet S. Klosko (Psikonet Yayınları)
Kaynaklar:
Arntz, A., Jacob, G. (2019). Uygulamada Şema Terapi: Şema Mod Yaklaşımına Giriş Rehberi (1. Basım). Ankara, Nobel Yayıncılık: Çeviri: Prof. Dr. Gonca Soygüt
Rafaeli, E., Bernstein, D.P., Young, J. (2019). Şema Terapi- Ayırıcı Özellikler (9. Basım). İstanbul, Psikonet Yayınları: Çeviri: Miray Şaşıoğlu
Young, J.E., Klosko, J., S., Weishaar, M., E., (2019). Şema Terapi Uygulayıcı Defteri. İstanbul, İtera Yayıncılık: Çeviri: Soylu ve Alkan
